به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از تیوی بریکس، کارشناسانی که در کشورهای «جنوب جهانی» روی توسعه شبکههای عصبی کار میکنند معتقدند هوش مصنوعی میتواند به کاهش نابرابری کمک کند و به تقویت جهان چندقطبی بینجامد. در این گزارش آمده است که بر اساس برآوردهای سازمان جهانی بهداشت، به طور میانگین در جهان تنها ۱۷ پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر وجود دارد و در چنین شرایطی تلهتشخیص مبتنی بر هوش مصنوعی و تحلیلهای پیشبینیگر میتواند جان میلیونها نفر را نجات دهد.
این گزارش میافزاید شبکههای عصبی همچنین ظرفیت تغییر قواعد بازی در آموزش را دارند، میتوانند با افزایش بهرهوری کشاورزی به مقابله با گرسنگی کمک کنند و شهرها را برای زندگی راحتتر کنند. با این حال توسعه هوش مصنوعی در کنار فرصتها، ریسکهایی هم در حوزه اخلاق، محیط زیست و حتی حاکمیت ملی ایجاد میکند. پرسش اصلی این است که کشورهای بریکس در این مسیر به سمت همکاری میروند یا رقابت.
رقابت برای پیشتازی و مسیرهای ملی توسعه
کریستینا آمور مکلنگ، دبیرکل انجمن بینالمللی اقتصادهای دیجیتال (IDEA) و برگزارکننده پروژههای «دیجیتال آسهآن» گفته است: «هوش مصنوعی زیرساخت جدید توسعه بشریت است.» بر همین اساس، کشورهای بریکس نیز عمدتاً راهبردها و برنامههای ملی خود را تدوین کردهاند؛ چین در سال ۲۰۱۷ برنامه توسعه هوش مصنوعی را تصویب کرد، هند در ۲۰۱۸ راهبرد ملی هوش مصنوعی را پذیرفت، روسیه در ۲۰۱۹ راهبرد ملی توسعه هوش مصنوعی را تصویب کرد، برزیل در ۲۰۲۱ راهبرد خود را ارائه داد و آفریقای جنوبی در ۲۰۲۴ راهبرد ملی هوش مصنوعی را آماده کرد. برنامههای مشابهی نیز در امارات، ایران، مصر، اتیوپی و اندونزی در حال اجراست.
در ادامه گزارش آمده است که کشورهای «بریکس اولیه» در شاخص جهانی آمادگی دولتها برای هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۳ رتبههای نسبتاً بالایی داشتهاند. چین در جایگاه ۱۶، برزیل ۳۲، روسیه ۳۸، هند ۴۰ و آفریقای جنوبی ۷۷ قرار گرفتهاند. چین در چندین مؤلفه از جمله «اخلاق»، «بلوغ»، «دسترسپذیری» و «سرمایه انسانی» پیشتاز معرفی شده است. سمیون تِنیاِف، بنیانگذار یک شبکه اجتماعی تجاری بزرگ روسی برای محتوای تخصصی و کارشناس حوزه فناوری اطلاعات و کسبوکار در گفتوگو با تیوی بریکس گفته است هوش مصنوعی در چین به بخشی از زیرساخت دولتی تبدیل شده است.
با این حال، الکساندر تیتوف، معاون دبیرکل IDEA در گفتوگو با تیوی بریکس تأکید کرده است که مفهوم رهبری در میان کشورهای بریکس «یکدست» نیست؛ از نگاه او چین در منابع محاسباتی و سرمایهگذاری دولتی و ظرفیت بالقوه جلوتر است، هند در اکوسیستم استارتآپی و خدمات، برزیل در چارچوبهای سیاستی اخلاقی در آمریکای لاتین، روسیه در پروژههای راهبردی حمایتشده از سوی دولت و آفریقای جنوبی در نقش قطب سیاستگذاری منطقهای در آفریقا برجسته است.
تفاوت رویکردها در حکمرانی و «حاکمیت هوش مصنوعی»
به نوشته تیوی بریکس، با وجود تفاوت مسیرها یک نقطه مشترک دیده میشود: بسیاری از اعضا «حاکمیت هوش مصنوعی» را بخشی از امنیت ملی و استقلال فناوری میدانند و به دنبال کنترل مستقل بر الگوریتمهای کلیدی، دادههای دیجیتال و زیرساخت هوش مصنوعی هستند.
- برزیل رویکرد خود را بر چارچوبهای تنظیمگری و قوانین حفاظت از داده بنا کرده و بر شفافیت و پاسخگویی تأکید دارد.
- هند رویکردی فناوریمحور را دنبال میکند و توسعه هوش مصنوعی در صنعت، کشاورزی و بخش عمومی را هدف گرفته است. این کشور بر زیرساخت پردازش کلانداده تکیه دارد و در گزارش آمده است حدود ۳۰ هزار استارتآپ فناوری در هند فعالاند که بخشی از آنها در حوزه هوش مصنوعی هستند.
- آفریقای جنوبی هوش مصنوعی را در برنامه نوآوری بخش عمومی ادغام کرده و بهبود خدمات عمومی و توسعه فناوری در آموزش و سلامت را برای توزیع عادلانهتر منابع دنبال میکند.
- ایران از ایجاد یک سیستمعامل برای هوش مصنوعی و همچنین توسعه «مشاوران هوش مصنوعی» برای ارائه داده و تحلیل به رئیسجمهور و معاونان او خبر داده است.
- امارات نیز از ساخت «دولت مبتنی بر هوش مصنوعی» سخن گفته و گزارش تأکید میکند این کشور طی دو دهه با بهکارگیری هوش مصنوعی در سطوح مختلف از فرودگاهها و دادگاهها تا مدارس و خدمات عمومی، به یکی از کشورهای پیشرو از نظر فناوری تبدیل شده است.
چین، هند، روسیه، آفریقای جنوبی و برزیل؛ چند مسیر، یک میدان رقابت
در بخشهای تفصیلی گزارش آمده است چین هدفگذاری کرده تا سال ۲۰۳۰ رهبر جهانی هوش مصنوعی شود و طبق برخی برآوردها، تنها در سال ۲۰۲۵ دولت و بخش خصوصی این کشور نزدیک به ۱۰۰ میلیارد دلار برای توسعه هوش مصنوعی هزینه کردهاند. چین علاوه بر داخل، فناوریهای هوش مصنوعی را به کشورهای در حال توسعه صادر میکند و قواعد پیشنهادی خود برای تنظیمگری این حوزه را نیز مطرح کرده است.
هند نیز با تکیه بر بخش قدرتمند فناوری اطلاعات پیش میرود. طبق دادههای ذکرشده در گزارش و به نقل از انجمن ملی شرکتهای نرمافزار و خدمات هند، درآمد بخش دیجیتال این کشور در سال ۲۰۲۴ نزدیک به ۲۵۴ میلیارد دلار بوده و حدود ۱۰ درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل داده است. همچنین پیشبینی شده بازار راهکارهای هوش مصنوعی در هند تا سال ۲۰۳۰ نسبت به ۲۰۲۴ حدود ۴.۵ برابر رشد کند. در این گزارش به کاربردهایی مانند ترجمه خودکار، چتباتها و دستیارهای صوتی برای جامعه چندزبانه هند اشاره شده است.
روسیه به روایت تیوی بریکس بر بخش عمومی تمرکز ویژه دارد. سهم راهکارهای هوش مصنوعی در بخش دولتی این کشور در سالهای ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۴ از ۲۵ درصد به ۴۰ درصد افزایش یافته است. راهبرد ملی توسعه هوش مصنوعی روسیه تا ۲۰۳۰ شامل ایجاد ۲۵ «منطقه هوش مصنوعی» برای استفاده از شبکههای عصبی در مدیریت شهری، سلامت و حملونقل است و پیشبینی شده تا ۲۰۳۰ بخش عمده تشخیصهای اولیه پزشکی با کمک هوش مصنوعی انجام شود.
آفریقای جنوبی هم در گزارش به عنوان نمونهای از توسعه «توانمندیهای تخصصی» معرفی شده است. تیوی بریکس مینویسد در آفریقا هوش مصنوعی میتواند ابزار اجتماعی و حلقه اتصال مردم به خدمات مالی و دولتی باشد و حتی «کارمند دیجیتال» برای پاسخ به درخواستهای زبانی ایجاد شده است. همچنین گفته میشود بیش از دوسوم مراکز داده آفریقا در آفریقای جنوبی قرار دارند و استارتآپهای هوش مصنوعی این کشور در سال ۲۰۲۳ حدود ۶۱۰ میلیون دلار جذب سرمایه داشتهاند. هدفگذاری مطرحشده برای ۲۰۳۰ نیز آموزش ۵ هزار متخصص و ایجاد ۳۰۰ استارتآپ هوش مصنوعی است.
برزیل نیز پروژه «هوش مصنوعی برای همه» را برای پاسخ به چالشهای سلامت، آموزش، امنیت عمومی و انرژی دنبال میکند. طبق گزارش، قرار است بین سالهای ۲۰۲۵ تا ۲۰۲۸ مجموعاً ۴.۲ میلیارد دلار به این برنامه اختصاص یابد و یکی از هدفها ساخت رایانهای بسیار قدرتمند برای پردازش کلانداده است. همچنین به نصب نمونه اولیه ابررایانه در آزمایشگاه ملی محاسبات علمی در شهر پِتروپولیس اشاره شده که پس از نوسازی میتواند در میان پنج ابررایانه برتر جهان قرار گیرد.
تنظیمگری، اخلاق و نگرانیهای حاکمیتی
تیوی بریکس مینویسد توسعه شتابان هوش مصنوعی علاوه بر دستاوردها، چالشهایی مانند اخلاق، امنیت داده، مصرف بالای انرژی، جابهجایی شغلی و تهدیدهای مرتبط با حاکمیت ملی را هم ایجاد کرده است. در گزارش به تلاشهایی برای تنظیمگری بینالمللی از جمله گزارشهای سازمان ملل با محوریت ایمنی، شفافیت و پایداری اشاره شده است. با این وجود به دلیل اختلاف منافع و شکاف فناوری، حکمرانی جهانی هوش مصنوعی پراکنده باقی مانده و هر کشور مسیر خود را پیش میبرد.
در این چارچوب، چین در سال ۲۰۲۳ «ابتکار جهانی حکمرانی هوش مصنوعی» را پیشنهاد داده است. هند نیز رویکرد «نظارت نرم و تدریجی» را دنبال میکند و در سال ۲۰۲۴ مأموریت IndiaAI را برای پشتیبانی از زیرساخت محاسباتی، پژوهشگران و آموزش نیروی انسانی تصویب کرده است. برزیل هم اعلام کرده قصد دارد حتی پیش از تکمیل چارچوب کامل قانونگذاری، تنظیمگری سامانههای هوش مصنوعی را آغاز کند. روسیه نیز به سمت هماهنگی متمرکز پیش میرود و در نوامبر ۲۰۲۵ ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه به دولت و مقامهای منطقهای دستور داده است برنامه ملی اجرای هوش مصنوعی مولد را تدوین کنند.
همکاری در بریکس؛ ظرفیت بالا و موانع جدی
این گزارش در بخش همکاریها مینویسد ظرفیت همافزایی در بریکس بالاست اما موانعی مانند اختلاف اولویتها، ناسازگاری استانداردهای فنی، تفاوت نظامهای حفاظت از داده، نبود اجماع اخلاقی و شکاف سرمایهگذاری مانع همگرایی سریع میشود. الکساندر تیتوف، معاون دبیرکل IDEA گفته است برای تنظیمگری مؤثر در کشورهای بریکس باید توان فنی نهادهای تنظیمگر تقویت شود و همکاریهای فرامرزی، قواعد چندجانبه و زیرساخت آزمون و پایش توسعه یابد.
با این حال، تیوی بریکس مینویسد همکاری در حال شکلگیری است. در ژوئیه ۲۰۲۵ مجمع رسانه و اندیشکدههای بریکس در ریودوژانیرو از ابتکار همکاری در حوزه هوش مصنوعی برای تولید خبر و پژوهشهای تحلیلی رونمایی کرده است. همچنین در نوامبر ۲۰۲۵ بریکسپلاس از ایجاد هابی شامل نزدیک به ۸۰ نمونه کاربردی تأییدشده هوش مصنوعی از ۳۰ کشور خبر داده است.
در جمعبندی گزارش، کارشناسان پیشبینی کردهاند آینده هوش مصنوعی در بریکس ترکیبی از رقابت و همکاری خواهد بود؛ رقابت برای توسعه محصولات و بازار، همکاری برای بنیانها مانند پژوهش، امنیت، زیرساخت و استانداردگذاری.
