نوید احمدپور- خبرآنلاین خوزستان - در قرن بیست و یکم، اداره کلانشهرها بدون دسترسی به «دادههای مکانی دقیق» و «اطلاعات توصیفی بهروز»، شبیه به رانندگی در شب با چراغهای خاموش است. شهر موجودی زنده، پویا و سیال است که کالبد آن هر روز دستخوش تغییر میشود. عدم پایش لحظهای این تغییرات، مدیریت شهری را به سازمانی منفعل، پرهزینه و کمبازده تبدیل میکند که همواره چند گام از تحولات میدانی عقب است.
گزارش حاضر، تلاشی است برای واکاوی پروژه حیاتی «ممیزی جامع املاک کلانشهر اهواز»؛ پروژهای که در سال ۱۴۰۴ به عنوان نقطه عطف بازگشت انضباط شهری و شفافیت مالی، در دستور کار مدیریت شهری قرار گرفته است.
دادههای مکانی؛ نفتِ جدید در حکمروایی شهری
امروزه در ادبیات مدیریت جهانی، از دادههای شهری به عنوان «نفت جدید» یاد میشود. شهرداری اهواز نیز با درک این واقعیت، گذار از مدیریت سنتی به حکمروایی هوشمند را آغاز کرده است. ممیزی املاک، فرآیند برداشت، تفکیک، طبقهبندی و بهروزرسانی اطلاعات املاک (عرصه و اعیان) در سطح شهر است.
باید توجه داشت که این فرآیند صرفاً یک سرشماری ساده آماری نیست؛ بلکه شامل تدقیق لایههای پیچیده اطلاعاتی از جمله کاربریها (تفکیک دقیق مسکونی، تجاری، اداری)، اطلاعات صنفی، بررسی نوع و استحکام سازه، انطباق وضعیت موجود با پروانه ساختمانی و شناسایی مغایرتهای فنی و حقوقی است. بدون این دادهها، هرگونه برنامهریزی برای آینده اهواز، محکوم به شکست است.
الزام قانونی مغفول مانده؛ قانون نوسازی چه میگوید؟
اجرای ممیزی، یک انتخاب لوکس مدیریتی نیست، بلکه یک «تکلیف قانونی» است. بر اساس ماده ۲ قانون نوسازی و عمران شهری (مصوب ۱۳۴۸)، شهرداریها مکلفاند هر پنج سال یکبار اقدام به ممیزی عمومی املاک نمایند. فلسفه قانونگذار از این الزام، ایجاد یک بانک اطلاعاتی پویا برای رصد توسعه شهر بوده است.
متأسفانه در بسیاری از کلانشهرهای کشور و به ویژه اهواز، فاصله زمانی بین ممیزیهای ادواری بسیار طولانی شده و این «شکاف زمانی»، منجر به انباشت تخلفات ساختمانی و از دست رفتن کنترل بر توسعه کالبدی شهر شده است. اکنون مدیریت شهری اهواز عزم خود را جزم کرده تا این عقبماندگی تاریخی را جبران کند.
دیالکتیک «ممیزی تجاری» و رویای «درآمد پایدار»
یکی از کلیدیترین بخشهای این گزارش، بررسی رابطه مستقیم ممیزی با اقتصاد شهر است. در ادبیات مالیه شهری، املاک تجاری به دلیل ماهیت انتفاعی و گردش مالی بالا، قلب تپنده نظام درآمدی شهرداریها محسوب میشوند. اما «ممیزی املاک تجاری» دقیقاً چه کارکردی دارد؟
این فرآیند به شناسایی دقیق واحدهایی میپردازد که:
-
کاربریهای غیرتجاری (مانند پارکینگ، انباری یا واحد مسکونی) را بدون مجوز به واحد تجاری تبدیل کردهاند.
-
اقدام به توسعه غیرمجاز بنا، بالکنسازی یا پیشروی طولی کردهاند.
-
نوع فعالیت شغلی آنها با پروانههای صادره مغایرت دارد (مثلاً ملکی با مجوز انبار که به فروشگاه تبدیل شده است).
تحقق درآمد پایدار در اهواز؛ عبور از تراکمفروشی
«درآمد پایدار» به منابعی اطلاق میشود که مستمر بوده و کیفیت زندگی شهروندان را تهدید نکند. در شهری مانند اهواز که پتانسیلهای اقتصادی عظیمی دارد، ممیزی املاک تجاری شاهکلید تحقق این درآمد است.
زمانی که اطلاعات یک ملک تجاری در سیستم شهرداری بهروز نباشد، عوارض کسب و پیشه، تابلو، نوسازی و خدمات شهری بر اساس اطلاعات قدیمی (که حتی ممکن است زمین خالی یا ملک مسکونی ثبت شده باشد) محاسبه میشود. این یعنی «فرار مالیاتی خاموش». بهروزرسانی این اطلاعات، موجب استیفای حقوق حقه شهر شده و درآمدهای حاصله مستقیماً به چرخه توسعه زیرساختها، نهضت آسفالت، توسعه فضای سبز و نوسازی ناوگان حملونقل عمومی تزریق میشود.
ریشهیابی آشفتگی؛ میراث شوک جمعیتی دهههای ۴۰ تا ۶۰
برای درک عمق ضرورت ممیزی در اهواز، باید نگاهی به بستر تاریخی توسعه این شهر داشت. اهواز در بازه زمانی دهههای ۱۳۴۰ تا ۱۳۶۰، کانون اصلی جذب مهاجر در کشور بود. توسعه صنایع نفت و فولاد و سپس وقوع جنگ تحمیلی، موجی از جمعیت را به سوی این شهر روانه کرد.
آمار کلیدی و تأملبرانگیز: جمعیت اهواز از ۲۰۶ هزار نفر در سال ۱۳۴۵ با یک جهش خیرهکننده و انفجاری به ۸۰۴ هزار نفر در سال ۱۳۷۵ رسید.
این رشد ۴ برابری در کمتر از سه دهه، سرعتی فراتر از ظرفیت برنامهریزی شهری داشت. نتیجه این امر، شکلگیری بافتهای خودرو، ساختوسازهای بدون پروانه و تغییر کاربریهای غیرمجاز بود که همچون زخمی بر پیکره شهرسازی اهواز باقی مانده است. ممیزی امروز، تلاشی برای ساماندهی این آشفتگیهای تاریخی و انضباطبخشی به میراث آن دوران گذار است.
تقویم اجرایی؛ از تصمیم تا شوک آماری
با درک خطرات ناشی از فقدان اطلاعات، مدیریت شهری و شورای اسلامی شهر اهواز در سال ۱۴۰۰، استراتژی «شفافیت دادهمحور» را تصویب کردند. پس از طی مراحل قانونی، انتخاب پیمانکاران ذیصلاح و فراهمسازی زیرساختهای نرمافزاری، این کلانپروژه رسماً در سال ۱۴۰۲ وارد فاز عملیاتی شد.
دادههایی که خواب را از چشم مدیران میرباید
نتایج اولیه ممیزی در فازهای نخست، تکاندهنده و در عین حال امیدوارکننده بود. تنها در یک نمونه موردی و در جریان پایش میدانی «محور خیابان انقلاب»، کارشناسان ممیزی موفق به شناسایی حدود ۱۶,۰۰۰ مترمربع تخلف تجاری شدند.
تحلیل آماری: این عدد (۱۶ هزار مترمربع) صرفاً یک داده ریاضی نیست؛ بلکه نمادی از هزاران میلیارد ریال درآمد گمشده است که سالها از چرخه خدمترسانی به مردم اهواز خارج بوده است. این فضاها سالهاست که از خدمات شهری (نظافت، آسفالت، جدولگذاری، ترافیک) استفاده میکنند، بدون آنکه سهم خود را در قالب عوارض به شهر پرداخت کنند. شناسایی همین یک قلم، ضرورت حیاتی اجرای طرح در کل شهر را اثبات میکند.
گروگانگیری توسعه اهواز برای فرار از جریمه؛ دستگاه قضا «قفل تعارض منافع» را بشکند
شهر اهواز بر روی کوهی از درآمدهای وصول نشده نشسته است؛ تخلفات ساختمانی گسترده در شریانهای تجاری شهر که ارزش ریالی آنها بالغ بر دهها همت برآورد میشود. این منابع عظیم اگر از طریق پروژه ممیزی املاک نقد شود، قدرتی جادویی برای دگرگونی چهره شهر و ارتقای زیرساختهای اهواز به تراز جهانی در یک دهه آینده خواهد داشت. این تخلفات پنهان نیستند و با کمترین اراده نظارتی، همچون حقیقتی انکارناپذیر بر روی آب خواهند آمد.
اما پرسش اینجاست: چرا این گنجینه نقد نمیشود؟ پاسخ در فعالیت «دستهای پنهانی» نهفته است که منافع شخصی را بر سرنوشت شهر ترجیح میدهند. گروهی که برای گریز از پرداخت جریمههای چند میلیاردی، با تمام قوا مانع از شفافیت پروندههای خود میشوند و عملاً منافع میلیونها شهروند اهوازی را قربانی سودجویی خود کردهاند.
امروز، مشکل در ناتوانی شهرداری نیست، بلکه در «مقاومت سیستماتیک» در برابر تغییر است. اینجاست که دستگاههای نظارتی و قضایی باید نه در جایگاه ناظر صرف، بلکه به عنوان «بازوی حمایتی» و عامل برهمزننده بازی ذینفعان وارد میدان شوند. تنها ورود قاطع دستگاه قضا میتواند این دستهای نامرئی را قطع کرده و با تضمین اجرای قانون، درآمد پایدار شهری را محقق و راه تنفس اهواز را باز کند.
وضعیت قرمز در منطقه ۲؛ فاز ضربتی پاییز ۱۴۰۴
بر اساس آخرین گزارشهای واصله از ستاد ممیزی املاک، فاز جدید عملیات با رویکردی متمرکز، تخصصی و ضربتی از تاریخ اول آبان ماه ۱۴۰۴ کلید خورده است. استراتژی فعلی مدیریت شهری، تمرکز بر شریانهای اصلی، پرتردد و تجاری شهر است که بیشترین پتانسیل مغایرت را دارند.
چهار محور زیر ذرهبین ممیزان
بر طبق تحقیقات ما از میزان پیشرفت پروژه ممیزی در حال انجام توسط شهرداری اهواز ، در حال حاضر، تیمهای ممیزی در چهار شریان حیاتی منطقه ۲ شهرداری اهواز مستقر شدهاند:
-
محور احداثی
-
محور خرداد
-
محور ایدون
-
محور وهابی
انتخاب این محورها هوشمندانه بوده است؛ چرا که خیابانهایی نظیر «وهابی» و «خرداد» از جمله گرانترین، پرتراکمترین و تجاریترین نقاط اهواز محسوب میشوند و انتظار میرود حجم مغایرتهای کاربری و ساختمانی شناسایی شده در این مناطق، رکوردهای جدیدی را ثبت کند.
زمانبندی پایان عملیات
طبق برنامه زمانبندی تعریف شده در ممیزی املاک ، عملیات میدانی و برداشت اطلاعات در این چهار محور تا پایان دی ماه ۱۴۰۴ به اتمام خواهد رسید. بلافاصله پس از این تاریخ، فاز «پردازش دادهها»، «تطبیق با سوابق»، «صدور فیشهای اصلاحی» و «ابلاغ قانونی به مالکین» آغاز خواهد شد.
عدالت اجتماعی و شهر هوشمند
اجرای طرح ممیزی املاک در اهواز، فراتر از یک پروژه درآمدی، یک پروژه «عدالتمحور» است. منطق حکمروایی خوب حکم میکند که بار هزینههای اداره شهر به دوش همه ذینفعان باشد. روا نیست شهروندی قانونمدار در یک محله، عوارض نوسازی خود را پرداخت کند، اما در همسایگی او، مجتمعی تجاری با تخلفات گسترده و درآمدهای کلان، از پرداخت حقوق شهر معاف باشد. ممیزی با شناسایی این «فرارگاههای مالی»، ترازوی عدالت را در پرداخت عوارض متعادل میکند.
از سوی دیگر، دادههای حاصل از این ممیزی، خشت اول و سنگبنای «شهر هوشمند اهواز» است. تا زمانی که نقشه دقیق و بهروزی از املاک و معابر وجود نداشته باشد، پیادهسازی سرویسهای هوشمند (از مدیریت پسماند و آتشنشانی تا حملونقل و امدادرسانی) غیرممکن خواهد بود.
به نظر میرسد جراحی بزرگ کالبد شهر اهواز آغاز شده است؛ جراحیای که اگرچه ممکن است برای متخلفین دردناک باشد، اما نویدبخش سلامت اقتصادی و انضباط شهری برای آینده این کلانشهر خواهد بود. همراهی شهروندان و قاطعیت مدیریت شهری تا پایان سال ۱۴۰۴، دو بال موفقیت این پرواز بلند خواهند بود.
