عصر ایران؛ امید جهانشاهی- غم غریبی است؛ میهنی مردی شریف که همه عمر در سینه عشق وطن داشت و از ایران نوشت، در غربت چشم فروبست. دریغ که مرغ جانش اینجا عاشقی کرد و آنجا پرکشید.
نام دکتر اسلامی ندوشن با ایران گره خورده است. او دغدغه مند فرهنگ، ادبیات و جامعه ایران بود و در این باره بسیار می اندیشید و روان و شیرین می نوشت.
نثر روان و شیرینش شاید در کتاب «روزها» بیشتر مشهود باشد. اثری چهار جلدی که درباره خانه، خاطرات و ایام زندگی خودش نوشت. این کتاب از آن نمونه های ناب است از نثر روان و از این باب به نوقلمان توصیه می‌شود به دست گیرند.
در کتاب «گفتن نتوانیم، نگفتن نتوانیم» که مجموعه مقالاتی درباره ایران است، نوشته است: «تمدن ایران، آنچه هست، مربوط به گذشته است. ماچیز چندانی اضافه نکرده ایم. بنابراین آنچه لازم است و تاکنون صورت نگرفته شناساندن جوهره تمدن ایران است، جوهره فرهنگ ایران، که یک فرهنگ جهانی است و معروف ترین شعرش از سعدی است : بنی آدم اعضای یکدیگرند.»
معتقد بود برای شناساندن ایران خیلی غفلت شده است و ایران واقعاً مظلوم واقع شده است. دغدغه معرفی فرهنگ و ادب ایرانی به جهان را داشت و بارها به تاکید گفت و نوشت که باید جانمایه پیامهای انسانی ادبیات ما در قالب های گوناگون فیلم و نمایش و ترجمه و شرح و تالیف بیش از پیش به جهان معرفی شود.
اصالت و ارزش محوری را به فرهنگ می‌داد: «نباید فراموش کرد که در طی این عمر دراز و پر حادثه، اگر چیزی این ملک را بر سر پا نگه داشته، فرهنگ بوده است. این فراموشی، خطری است. اگر این فرهنگ نبود، ایران هم به سرنوشت کشورهایی دچار می شد که در برابر هجوم ها به کلی تغییر ماهیت دادند. در هر دوره، لطمه های سنگین، زمانی بر پیکر این کشور وارد آمده که فرهنگش ضعیف شده بوده است.»
در کتاب "دیروز، امروز، فردا" می‌نویسد: «به طور کلی تعصب یک مشکل برای ایرانی بوده است. کسی که در محیط نا امن زندگی کند، طبعا قدری خرافی می شود، و کسی که مرجع رسیدگی عادلانه ای در برابر خود نبیند، تک رو، عقده ای و افراطی از کار در می آید. این است که چون راه در برابرش باز شود، واکنش های تند نشان می دهد و از اعتدال دور می ماند... باید مانع ها را شناخت و با آنها برخورد کرد. اعتدال، توازن میان احساس و عقل و آموزش زندگی بخش، لازمه کار است. البته همه اینها «تئوری» است، فضای زمینه ساز باید ایجاد شود.»
در مصاحبه‌ای در پاسخ به اینکه خوش‌بین است یا بدبین گفته بود: «عوامل خوش‌بینی ام زیاد است ولی در مقابل عوامل بدبینی هم وجود دارد. البته تا سال‌ها پیش کمتر بدبین بودم، ولی در این سال‌ها افت اخلاقی مردم مرا غمناک کرده است. اگر ملتی از حداقل سطوح اخلاقی خودش تنزل کند برگرداندن آن به طرف اصول اخلاقی مشکل است. مسائل طوری بوده اند که مردم را وادار به افت اخلاقی کرده اند و همین خود درجه بدبینی را در من مقداری بالا برده است.»
اما با این حال عشقی که به ایران داشت امید را در او زنده نگه می داشت: «من در قعر ضمیر خود احساسی دارم و آن اینکه رسالت ایران به پایان نرسیده است و شکوه و خرمی او به او باز خواهد گشت. من یقین دارم که ایران می تواند قد راست کند و آنگونه که در خور فرهنگ و تمدن اوست نکته های بسیاری به جهان بیاموزد.»
دکتر اسلامی ندوشن نگران ایران بود و دغدغه های زیست محیطی هم داشت. در کتاب «ایران چه حرفی برای گفتن دارد؟» آورده است: «محیط زیست که حفظ آن امروز جزء حادترین مسائل است، سه هزار سال پیش به آن هشدار داده شده است. بر وفق تعالیم زردشت، سه عنصر آب و هوا و خاک را می باید از آلودگی بر کنار داشت؛ زیرا دایه و پرورنده انسان و جانداران دیگرند و پرهیز از جانوران نیز جزء آموزش های اولیه این آیین است. شادی، آبادانی، کار و نظافت نیز جزو دستورهاست، بدان منظور که پیروزی بر اهریمن تسهیل گردد.»
از شعله عشق ایران دلش افروخته بود و هم از این رو، دل‌های بسیاری با او دوخته است. فرهیختگان، ادب دوستان و ایران گرایان بسیاری در سوگ او پیام دادند.
پیامی که به مناسبت درگذشت ایشان در «رسانه فرهنگی {استاد} شفیعی کدکنی» در اینستاگرام منتشر شده آمده است: «با همه علاقه مندان دلبستگان و فرزندان ایران به سوگ خاموشی خادم بزرگ فرهنگ ایران می نشینیم.» و پیام با این جمله به پایان می رسد که: «ایران را از یاد نخواهیم برد استاد ندوشن!»
او را ادیب و شاعر و مترجم و فردوسی شناس معرفی می کنند. اما بر این گمانم که اعتبار و احترامی که با نام و یادش گره خورده است به اینها نیست؛ به شرافتمندانه زیستنش است و دغدغه هایش.
جایی خواندم که اولویت ما تعیین می‌کند که مسیرمان رو به کجاست و قدر و قیمت‌مان چقدر است. اولویت دکتر اسلامی ندوشن، ایران و فرهنگ و جامعه ایران بود. پس بایسته و شایسته است که او را قدر بدانیم و بزرگ بداریم.
در همه عمر بلندش، قلم و قدمش جز در ستایش ایران و برای فرهنگ، ادبیات و جامعه ایران نبود. در هیچ دورانی در مدح کسی جمله ای نگفت. محمد علی اسلامی ندوشن بیش از هر چیز با عزت و شرافتمند و عاشق ایران زیست. او یک ایران‌گرای حقیقی بود.
